Przez lata podstawowym narzędziem diagnostycznym było tradycyjne RTG, jednak rozwój technologii sprawił, że coraz więcej gabinetów inwestuje w tomografię komputerową wiązki stożkowej (CBCT). To zaawansowane badanie pozwala na trójwymiarowe zobrazowanie struktur anatomicznych.

Jakie korzyści przynosi jego wdrożenie w gabinecie stomatologicznym? Czy wysoki koszt zakupu i regulacje prawne nie stanowią bariery? W tym artykule przyjrzymy się szczegółowo różnicom między CBCT a RTG

CBCT vs. tradycyjne RTG

1. CBCT i RTG w endodoncji – kluczowe różnice w diagnostyce
2. Wpływ CBCT na lokalizację kanałów korzeniowych – wyniki badań
3. CBCT a skuteczność odnajdywania kanałów – dowody naukowe
4. RTG a ograniczenia w diagnostyce układu kanałowego
5. Wdrożenie CBCT w gabinecie stomatologicznym – wyzwania i korzyści
   1. Wymogi prawne i certyfikacja sprzętu
   2. Koszt zakupu i eksploatacji CBCT
   3. Korzyści z CBCT w gabinecie – dlaczego warto?
6. Podsumowanie

CBCT i RTG w endodoncji – kluczowe różnice w diagnostyce

Współczesna endodoncja opiera się na precyzyjnej diagnostyce obrazowej, która jest fundamentem skutecznego leczenia kanałowego. Dwie główne metody obrazowania to tradycyjne zdjęcia rentgenowskie (RTG) oraz tomografia komputerowa wiązki stożkowej (CBCT). Poniżej przedstawiamy kluczowe różnice między tymi technikami.

1. Charakterystyka obrazowania

• RTG: Tradycyjne zdjęcia rentgenowskie dostarczają dwuwymiarowych obrazów struktur anatomicznych. Choć są powszechnie stosowane i szybko dostępne, kompresują trójwymiarowe informacje do płaskiego obrazu, co może prowadzić do nakładania się struktur i utrudniać dokładną ocenę.
• CBCT: Tomografia komputerowa wiązki stożkowej generuje trójwymiarowe obrazy, umożliwiając szczegółową analizę anatomii zęba i otaczających tkanek. Dzięki temu lekarz może ocenić struktury w różnych płaszczyznach, co jest szczególnie przydatne w skomplikowanych przypadkach endodontycznych.

2. Dokładność diagnostyczna

• RTG: Ze względu na dwuwymiarowy charakter, tradycyjne zdjęcia RTG mogą nie uwidaczniać wszystkich szczegółów anatomicznych, takich jak dodatkowe kanały korzeniowe czy niewielkie zmiany patologiczne. Ograniczenia te mogą prowadzić do niepełnej diagnozy.
• CBCT: Dzięki trójwymiarowemu obrazowaniu, CBCT pozwala na wykrycie niewielkich zmian okołowierzchołkowych, pęknięć korzeni czy resorpcji, które mogą być niewidoczne na standardowych zdjęciach RTG.

3. Dawka promieniowania

• RTG: Tradycyjne zdjęcia rentgenowskie charakteryzują się niższą dawką promieniowania w porównaniu do CBCT. Jednak w niektórych przypadkach konieczność wykonania wielu projekcji RTG może zwiększyć łączną ekspozycję pacjenta.
• CBCT: Mimo że CBCT dostarcza bardziej szczegółowych informacji diagnostycznych, wiąże się z wyższą dawką promieniowania w porównaniu do pojedynczego zdjęcia RTG. Jednak nowoczesne urządzenia CBCT zostały zaprojektowane z myślą o minimalizacji dawki promieniowania, zgodnie z zasadą ALARA (As Low As Reasonably Achievable), co oznacza, że dawka promieniowania jest utrzymywana na możliwie najniższym poziomie, niezbędnym do uzyskania diagnostycznie wartościowego obrazu.

4. Zastosowanie kliniczne

• RTG: Idealne do rutynowych badań diagnostycznych, oceny próchnicy, chorób przyzębia czy prostych przypadków endodontycznych. Ze względu na łatwość wykonania i niskie koszty, RTG jest często pierwszym wyborem w diagnostyce stomatologicznej.
• CBCT: Niezastąpione w skomplikowanych przypadkach, takich jak diagnozowanie nietypowej anatomii kanałów, ocena zmian patologicznych czy planowanie zabiegów chirurgicznych i implantologicznych. Trójwymiarowy obraz dostarcza niezbędnych informacji do precyzyjnego planowania i przeprowadzenia leczenia.

5. Czas i dostępność badania

• RTG: Badanie jest szybkie, trwa zaledwie kilka sekund, a aparaty RTG są standardowym wyposażeniem większości gabinetów stomatologicznych.
• CBCT: Wymaga specjalistycznego sprzętu i oprogramowania, co może ograniczać dostępność badania. Samo skanowanie trwa nieco dłużej niż wykonanie zdjęcia RTG, ale dostarcza znacznie więcej informacji diagnostycznych.

Wpływ CBCT na lokalizację kanałów korzeniowych – wyniki badań

Dokładna lokalizacja kanałów korzeniowych jest jednym z kluczowych czynników determinujących skuteczność leczenia endodontycznego. Wyniki badań jednoznacznie wskazują, że CBCT przewyższa manualne podejście pod względem precyzji lokalizacji kanałów, co bezpośrednio wpływa na jakość i przewidywalność leczenia endodontycznego.

CBCT a skuteczność odnajdywania kanałów – dowody naukowe

Badania przeprowadzone w ośrodku Uniwersytetu w Leuven wykazały, że CBCT znacząco zwiększa skuteczność lokalizacji kanałów w porównaniu do metod konwencjonalnych. W badaniu porównano wyniki leczenia metodą prowadzonego dostępu wspomaganego CBCT oraz metodą ręczną, czyli wykonywaną bez dodatkowego obrazowania 3D.

Najważniejsze wyniki badań:

• Skuteczność odnalezienia kanałów: CBCT osiągnęło 98,3% skuteczności (59/60 przypadków), podczas gdy metoda ręczna była skuteczna w 81% przypadków (59/73).
• Ryzyko nieodnalezienia kanału: W grupie freehand 9,5% przypadków zakończyło się nieodnalezieniem kanału korzeniowego. W grupie CBCT odnotowano tylko jeden przypadek niepowodzenia.
• Perforacje: W grupie leczonej bez CBCT aż 9,5% zębów uległo perforacji, co wymagało dodatkowych interwencji. W grupie CBCT nie odnotowano żadnych perforacji, co podkreśla precyzję tej metody​

Te wyniki jednoznacznie wskazują, że CBCT znacząco zwiększa skuteczność lokalizacji kanałów, minimalizując ryzyko powikłań jatrogennych i poprawiając przewidywalność leczenia.

RTG a ograniczenia w diagnostyce układu kanałowego

Mimo że tradycyjne RTG nadal jest szeroko stosowane, ma pewne istotne ograniczenia, które mogą wpływać na skuteczność diagnostyki endodontycznej:

• Nakładanie się struktur: Dwuwymiarowy charakter RTG powoduje, że niektóre kanały mogą pozostawać niewidoczne, zwłaszcza w zębach trzonowych, gdzie występują dodatkowe kanały mezjalne.
• Trudności w ocenie obliteracji: W przypadkach mineralizacji kanałów standardowe zdjęcia RTG mogą nie dostarczyć wystarczających informacji, co prowadzi do błędnych decyzji klinicznych.
• Ryzyko błędnej interpretacji: Diagnostyka RTG w wielu przypadkach opiera się na doświadczeniu lekarza, co zwiększa ryzyko pominięcia dodatkowych kanałów i wpływa na skuteczność leczenia​

Wdrożenie CBCT w gabinecie stomatologicznym – wyzwania i korzyści

Wymogi prawne i certyfikacja sprzętu

W Polsce instalacja i eksploatacja urządzeń emitujących promieniowanie jonizujące, takich jak CBCT, podlega ścisłym regulacjom prawnym. Kluczowe wymagania obejmują:

• Minimalna powierzchnia pomieszczenia: Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 21 sierpnia 2006 r., gabinet rentgenowski z zainstalowanym aparatem CBCT musi mieć powierzchnię co najmniej 8 m². Dla każdego dodatkowego urządzenia rentgenowskiego w tym samym pomieszczeniu należy przewidzieć dodatkowe 4 m² .
• Wysokość pomieszczenia: Minimalna wysokość gabinetu rentgenowskiego to 2,5 m .
• Wentylacja: Pomieszczenie powinno być wyposażone w wentylację zapewniającą co najmniej 1,5-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny .
• Projekt osłon stałych: Przed uruchomieniem aparatu CBCT konieczne jest opracowanie i zatwierdzenie projektu osłon stałych przez właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Projekt ten ma na celu zapewnienie ochrony przed promieniowaniem dla personelu oraz pacjentów.
• Szkolenie personelu: Personel obsługujący urządzenie musi posiadać odpowiednie kwalifikacje oraz ukończone szkolenia z zakresu ochrony radiologicznej pacjenta.

Koszt zakupu i eksploatacji CBCT

Inwestycja w aparat CBCT wiąże się z istotnymi nakładami finansowymi. Orientacyjne koszty przedstawiają się następująco:

• Koszt zakupu urządzenia: Ceny aparatów CBCT na polskim rynku wahają się od około 150 000 PLN do nawet 690 000 PLN, w zależności od modelu i zaawansowania technologicznego.
• Dodatkowe koszty:
• Oprogramowanie: Specjalistyczne oprogramowanie do analizy obrazów może generować dodatkowe opłaty.
• Szkolenia: Koszty związane z edukacją personelu w zakresie obsługi i interpretacji wyników CBCT.
• Serwis i konserwacja: Regularne przeglądy techniczne oraz ewentualne naprawy urządzenia.

Korzyści z CBCT w gabinecie – dlaczego warto?

Precyzyjna diagnostyka

Dzięki zdolności do generowania trójwymiarowych obrazów CBCT pozwala na znacznie dokładniejszą ocenę struktur anatomicznych niż tradycyjne zdjęcia rentgenowskie, eliminując problem nakładania się tkanek i umożliwiając lepszą wizualizację kanałów korzeniowych, zmian patologicznych czy jakości kości w przypadku planowania implantów.

Z perspektywy klinicznej, CBCT znacząco podnosi skuteczność leczenia, zwłaszcza w endodoncji. Możliwość dokładnej oceny przebiegu kanałów korzeniowych minimalizuje ryzyko ich pominięcia, co jest kluczowe dla powodzenia terapii. W przypadku obliteracji kanałów czy podejrzenia perforacji CBCT pozwala na precyzyjne określenie lokalizacji problemu i zastosowanie najlepszego planu leczenia. Podobnie w implantologii – dokładna analiza ilości i jakości tkanki kostnej przed wszczepieniem implantu pozwala na precyzyjne dopasowanie jego rozmiaru i kształtu, co znacząco zwiększa przewidywalność leczenia i ogranicza ryzyko powikłań.

Zwiększona przewidywalność leczenia

Wprowadzenie CBCT do gabinetu to także ogromna korzyść dla pacjentów. Dzięki trójwymiarowej diagnostyce można szybciej i trafniej postawić diagnozę, eliminując konieczność dodatkowych wizyt czy błędnie dobranych metod leczenia. W wielu przypadkach CBCT pozwala również na skrócenie czasu trwania terapii, gdyż precyzyjna analiza anatomiczna umożliwia bardziej efektywne i celowane procedury. Dla pacjenta oznacza to mniej stresu, większy komfort oraz zwiększone poczucie bezpieczeństwa.

Skrócenie czasu leczenia

Z punktu widzenia gabinetu stomatologicznego, CBCT stanowi istotny element przewagi konkurencyjnej. Pacjenci coraz częściej poszukują placówek oferujących nowoczesne technologie diagnostyczne, co sprawia, że możliwość wykonania zaawansowanego badania na miejscu może być istotnym czynnikiem decydującym o wyborze lekarza.

Przewaga konkurencyjna

CBCT pozwala także na rozszerzenie oferty usług, umożliwiając precyzyjną diagnostykę nie tylko w endodoncji, ale również w chirurgii stomatologicznej, ortodoncji czy periodontologii. W efekcie gabinet staje się bardziej kompleksowy i atrakcyjny dla pacjentów, co w dłuższej perspektywie może przełożyć się na zwiększenie liczby wizyt i wyższe przychody.

Podsumowanie

Zastanawiając się czy inwestycja w CBCT się opłaca? Myślę, że przy efektywnym zarządzaniu na pewno tak. Szczególnie w gabinetach specjalizujących się w endodoncji, chirurgii stomatologicznej i implantologii. Brak odsyłania pacjentów do innych placówek, a wręcz kierowanie z innych gabinetów do naszej placówki wyposażonej w CBCT może znaczące podnieść dochody i ilość pacjentów. Zwiększy również renomę gabinetu i pozwoli na efektywniejszą pracę z pacjentem.

Niestety trzeba wziąć pod uwagę, że urządzenia radiologiczne mają pewne wymogi prawne, co do dodatkowego pomieszczenia oraz pieniędzy, które trzeba w nie zainwestować. Czy CBCT zastąpi tradycyjne RTG? Nie w pełni, bo w wielu prostych przypadkach nie jest koniecznie, ale przy bardziej skomplikowanych, staje się często niezbędne.

Źródła:

1. How effective is CBCT-guided endodontic access over ‘brainguided’ accesses, and is this a likely addition to the general dental practitioner’s armamentarium? Sandeep Pai, David Edwards and Greig Taylor, 2025r
2. Cone-Beam Computed Tomography (CBCT) Applications in Dentistry, Regina Casian Ruiz Velasco, Hui Liang

3. Cone beam computed tomography: basics and applications in dentistry, Elluru Venkatesh

Autor

Artur Gładysz