Kompozyt, glasjonomer czy kompomer. Porównanie - które wypełnienie wybrać?

Kompozyt, glasjonomer czy kompomer? Sprawdź porównanie materiałów wypełnieniowych – wskazania, trwałość, adhezja i wybór w praktyce.

Kompozyt, glasjonomer czy kompomer?

Wypełnienia stomatologiczne odgrywają kluczową rolę w leczeniu ubytków próchnicowych oraz urazowych uszkodzeń zębów. Współczesna stomatologia oferuje trzy główne grupy materiałów: kompozyty, glasjonomery oraz kompomery, z których każdy ma odmienny profil właściwości i zastosowań klinicznych. Dobór odpowiedniego materiału wpływa nie tylko na trwałość wypełnienia, ale również na estetykę, bioaktywność i komfort pacjenta.

Spis treści

1.1 Kompozyty – skład, klasyfikacja, właściwości mechaniczne

Kompozyty światłoutwardzalne to materiały złożone, które łączą fazę organiczną (matrycę żywiczną) z fazą nieorganiczną (wypełniaczem), tworząc strukturę o wysokiej wytrzymałości mechanicznej i dobrych parametrach estetycznych. Ich powszechne zastosowanie w stomatologii zachowawczej wynika z możliwości adhezji do tkanek zęba, polimeryzacji na żądanie oraz elastyczności w modelowaniu kształtu ubytku.

Skład chemiczny kompozytów

• Matryca żywiczna: Zbudowana najczęściej z dimetakrylanów – Bis-GMA, UDMA, TEGDMA – odpowiada za lepkość, kurczliwość i reakcję fotopolimeryzacji. To komponent inicjujący sieciowanie polimerowe w obecności światła o odpowiedniej długości fali.
• Wypełniacz nieorganiczny: Może zawierać szkło barowe, kwarc, tlenek cyrkonu, krzemionkę lub cząstki ceramiczne. Procentowa zawartość wypełniacza (wagowo) bezpośrednio wpływa na odporność materiału na zginanie, ścieranie i jego twardość.
• Łącznik silanowy: Warstwa adhezyjna umożliwiająca chemiczne związanie wypełniacza z żywicą.
• Inicjatory i stabilizatory: Najczęściej kamforochinon aktywowany światłem niebieskim, umożliwiający kontrolowaną inicjację procesu utwardzania.

Klasyfikacja kompozytów

Ze względu na wielkość i typ cząstek wypełniacza, kompozyty można sklasyfikować jako:

• Nanohybrydowe – dominujące w praktyce klinicznej, łączące nanometryczne i mikrometryczne cząstki, zapewniające balans pomiędzy odpornością mechaniczną a estetyką.
• Mikrohybrydowe – zawierające mieszankę cząstek różnej wielkości, stosowane do odbudowy zębów bocznych i przednich.
• Mikrofillowe – o wyjątkowej polerowalności, lecz niższej odporności mechanicznej; zalecane do estetyki w odcinku przednim.
• Płynne (flowable) – charakteryzujące się niską lepkością, stosowane jako podkłady lub do niewielkich ubytków.
• Bulk-fill – umożliwiają aplikację w warstwach o większej grubości (nawet do 4 mm), przy skróconym czasie pracy i uproszczonej technice.

Właściwości fizykochemiczne i mechaniczne

• Wytrzymałość na zginanie i ściskanie: Zależna od składu i zawartości wypełniacza – wartości sięgają 250–300 MPa.
• Skurcz polimeryzacyjny: Zjawisko istotne klinicznie, mieszczące się w przedziale 1,5–4%, może prowadzić do mikronieszczelności brzeżnej i nadwrażliwości pozabiegowej, jeśli nie zostanie zminimalizowane odpowiednią techniką aplikacyjną.
• Moduł sprężystości: Wpływa na odporność na pękanie, deformacje i dopasowanie do tkanek zęba. Kompozyty do odbudowy zębów bocznych powinny mieć wyższy moduł niż te stosowane w odcinku przednim.
• Odporność na ścieranie: Uwarunkowana jakością wiązania między matrycą a wypełniaczem oraz twardością użytych cząstek.

Zastosowanie kliniczne

Kompozyty znajdują zastosowanie w:

• wypełnieniach klas I–V,
• estetycznej odbudowie zębów przednich,
• odbudowie urazów pourazowych (fragmentacja korony),
• naprawach uzupełnień pośrednich,
• wypełnieniach ubytków przyszyjkowych,
• zamykaniu diastem i korektach kształtu zębów.

Ze względu na wrażliwość techniczną i konieczność pracy w środowisku suchym (najlepiej z użyciem koferdamu), sukces kliniczny zależy od skrupulatnego przestrzegania protokołów adhezyjnych, selektywnego trawienia oraz aplikacji systemu wiążącego odpowiedniego do typu tkanek.

Kompozyty, mimo licznych zalet, nie są materiałem uniwersalnym. W przypadkach wymagających chemicznego wiązania do zębiny, działania w środowisku wilgotnym lub zwiększonej bioaktywności, należy rozważyć zastosowanie alternatyw, takich jak cementy szkło-jonomerowe lub kompozyty hybrydowe typu „komponer”.

1.2 Cementy szkło-jonomerowe (GIC) i żywiczno-modyfikowane GIC

Cementy szkło-jonomerowe (glass ionomer cements – GIC) to materiały wypełnieniowe o unikalnych właściwościach chemicznych, łączących funkcję materiału twardniejącego in situ z bioaktywnym uwalnianiem jonów fluorkowych. Zostały wprowadzone w latach 70. XX wieku jako alternatywa dla amalgamatu i kompozytu, szczególnie w środowisku wilgotnym i w trudno dostępnych ubytkach.

Skład chemiczny i mechanizm wiązania

Klasyczne cementy glasjonomerowe składają się z dwóch głównych komponentów:

• Proszek: szkło fluoro-glinowo-krzemowe (fluoroaluminosilicate glass), bogate w jony fluoru, wapnia, glinu i sodu,
• Ciecz: wodny roztwór poliakrylanów (najczęściej kwasu poliakrylowego), czasem z dodatkiem kwasu winowego (regulator reakcji).

Reakcja wiązania to kwasowo-zasadowa reakcja chemiczna, która zachodzi pomiędzy szkłem a kwasem, prowadząc do formowania trwałego kompleksu polimerowego z uwolnieniem jonów fluoru, wapnia i glinu.

Rodzaje cementów GIC

1. Konwencjonalne cementy szkło-jonomerowe (GIC)
   – utwardzają się wyłącznie na drodze reakcji kwas-zasada, wymagają wilgotnego środowiska, mają ograniczoną odporność mechaniczną.
2. Cementy żywiczno-modyfikowane (resin-modified glass ionomer cements – RMGIC)
   – zawierają dodatki żywic fotopolimeryzujących (np. HEMA), dzięki czemu łączą mechanizm kwas-zasada z fotopolimeryzacją. Charakteryzują się lepszą adhezją, większą odpornością mechaniczną i skróconym czasem pracy.
3. Cementy wysoko-lepkie (high viscosity GIC)
   – stosowane głównie w metodzie ART (Atraumatic Restorative Treatment), wykazują zwiększoną odporność na ścieranie i większą bioaktywność.

Właściwości użytkowe i wskazania kliniczne

• Adhezja chemiczna do szkliwa i zębiny bez konieczności stosowania systemów wiążących
• Uwalnianie jonów fluoru, co może ograniczać ryzyko próchnicy wtórnej
• Biokompatybilność z miazgą zęba
• Tolerancja wilgoci, przydatna w leczeniu dzieci i pacjentów z trudnościami w utrzymaniu suchości pola operacyjnego

Cementy szkło-jonomerowe są często rekomendowane do wypełnień w zębach mlecznych, ubytków klasy V, jako podkłady lub cementy pod korony. Wersje żywiczno-modyfikowane wykazują większą trwałość i estetykę, dlatego coraz częściej są alternatywą dla klasycznych kompozytów w ubytkach klasy III i V.

1.3 Kompomery – hybrydowe rozwiązanie czy kompromis?

Kompomery (compomers, ang. composite + glass ionomer) to materiały wypełnieniowe, które powstały jako połączenie wybranych cech kompozytów i cementów szkło-jonomerowych. Ich właściwości fizykochemiczne i kliniczne sytuują je pomiędzy tymi dwoma grupami, choć z wyraźnym przesunięciem w stronę kompozytów światłoutwardzalnych.

Skład chemiczny i mechanizm wiązania

Kompomery składają się z:

• Matrycy żywicznej – najczęściej dimetakrylanowej (Bis-GMA, UDMA), analogicznie jak w klasycznych kompozytach.
• Wypełniacza nieorganicznego z potencjałem uwalniania fluoru – modyfikowanego szkła fluoroaluminosilikatowego, podobnie jak w cementach GIC.
• Monomerów kwasofunkcyjnych – odpowiedzialnych za reakcję uwalniania jonów fluoru po ekspozycji na wilgoć (proces tzw. „posthydracji”).

Mechanizm wiązania polega na fotopolimeryzacji – nie zachodzi tu klasyczna reakcja kwasowo-zasadowa, jak w przypadku cementów GIC. Dopiero po utwardzeniu i kontakcie z płynami ustrojowymi dochodzi do ograniczonego uwalniania fluoru.

Właściwości fizykochemiczne

• Adhezja: Kompomery nie wiążą się chemicznie z tkankami zęba. Wymagają zastosowania systemów wiążących, identycznie jak kompozyty. 
• Uwalnianie fluoru: Mniejsze niż w GIC, ale większe niż w tradycyjnych kompozytach; ma charakter opóźniony i jest mniej intensywne.
• Tolerancja na wilgoć: Umiarkowana, ale niższa niż w przypadku cementów szkło-jonomerowych.
• Polerowalność i estetyka: Lepsze niż w GIC, choć zwykle ustępują nanohybrydowym kompozytom.
• Skurcz polimeryzacyjny: Zbliżony do kompozytów (1,5–3%).

Wskazania kliniczne

Ze względu na kompromis pomiędzy odpornością mechaniczną a bioaktywnością, kompomery znajdują zastosowanie głównie w:

• wypełnieniach w zębach mlecznych,
• ubytkach klasy III i V w uzębieniu stałym,
• odbudowach przyszyjkowych u pacjentów z ryzykiem próchnicy wtórnej,
• uzupełnieniach tymczasowych i długoczasowych o ograniczonym obciążeniu okluzyjnym.

Nie są rekomendowane do odbudowy punktów kontaktowych w zębach bocznych (klasa II) ani w miejscach narażonych na intensywne siły żucia.

Kompomer jako materiał przejściowy

Mimo cech wspólnych z cementami GIC, kompomer nie wykazuje trwałego wiązania jonowego z zębiną, co ogranicza jego zastosowanie w technikach wymagających maksymalnej szczelności brzeżnej. Jednocześnie, jego niższy koszt, łatwość pracy i umiarkowane właściwości bioaktywne czynią go wartościową alternatywą w leczeniu dzieci, pacjentów wysokiego ryzyka próchnicy oraz tam, gdzie konieczne jest połączenie funkcji wypełnienia i remineralizacji.

2. Właściwości kliniczne i fizykochemiczne

Skuteczność i trwałość wypełnień stomatologicznych nie zależy wyłącznie od umiejętności lekarza, ale przede wszystkim od właściwości materiału. Kompozyty, cementy szkło-jonomerowe oraz komponery różnią się nie tylko pod względem składu chemicznego, ale również mechaniki pracy, adhezji, bioaktywności i reakcji na środowisko jamy ustnej. Poniżej zestawiono kluczowe parametry determinujące wybór materiału w konkretnych warunkach klinicznych.

2.1 Wytrzymałość na ściskanie i zginanie

• Kompozyty wykazują najwyższą wytrzymałość mechaniczną, z wartościami przekraczającymi 250–300 MPa dla ściskania i 80–150 MPa dla zginania. Nadają się do odbudowy ubytków w zębach bocznych, gdzie działają największe siły okluzyjne. Bardzo wytrzymałym kompozytem jest Charisma Diamond, który posiada aż 165 MPa wytrzymałości dla zginania.
• GIC mają wyraźnie niższą odporność na obciążenia (50–130 MPa dla ściskania), co ogranicza ich zastosowanie do obszarów o mniejszym obciążeniu.
• Komponery mieszczą się pomiędzy tymi grupami – są wystarczająco trwałe do ubytków klasy V i zębów mlecznych, ale nie są zalecane do klas II bez wsparcia mechanicznego.

2.2 Adhezja do tkanek zęba

• GIC tworzą chemiczne wiązanie jonowe z hydroksyapatytem zarówno szkliwa, jak i zębiny, bez konieczności stosowania systemów wiążących.
• Kompozyty i komponery wymagają użycia systemów adhezyjnych – ich skuteczność zależy od wilgotności, sposobu przygotowania podłoża i jakości systemu łączącego.

2.3 Skurcz polimeryzacyjny i szczelność brzeżna

• Kompozyty ulegają skurczowi podczas utwardzania – typowo 1,5–4%, co może prowadzić do powstawania szczelin brzeżnych i nadwrażliwości pozabiegowej.
• Komponery wykazują podobny poziom skurczu, jednak z racji na mniejsze obciążenie okluzyjne ich wpływ kliniczny może być łagodniejszy.
• GIC nie kurczą się w klasycznym rozumieniu – twardnieją w reakcji kwas-zasada, minimalizując ryzyko mikronieszczelności.

2.4 Bioaktywność i uwalnianie jonów

• Cementy szkło-jonomerowe są źródłem fluoru, glinu i wapnia – uwalnianie jest natychmiastowe i trwałe, co sprzyja hamowaniu demineralizacji i sprzyja remineralizacji.
• Komponery wykazują zdolność do uwalniania fluoru w obecności śliny, ale jest ono opóźnione, słabsze i krótsze niż w GIC.
• Kompozyty nie są bioaktywne, choć niektóre nowoczesne wersje zawierają bioaktywne cząstki (np. z fosforanem wapnia lub bioaktywnego szkła).

2.5 Estetyka i odporność na przebarwienia

• Kompozyty, zwłaszcza nanohybrydowe, charakteryzują się najlepszą estetyką, możliwością doboru odcieni i wysoką odpornością na przebarwienia.
• Komponery oferują estetykę porównywalną z mikrohybrydami, ale z mniejszą możliwością indywidualizacji koloru.
• Glasjonomery, zwłaszcza konwencjonalne, mają matowy wygląd, mniejszą translucencję i są podatne na sorpcję barwników z otoczenia – stąd ich ograniczona przydatność w odcinku przednim.

3. Wskazania i przeciwwskazania kliniczne

Dobór materiału wypełnieniowego nie powinien opierać się wyłącznie na jego parametrach technicznych, lecz także na konkretnej sytuacji klinicznej, rodzaju ubytku, wieku pacjenta oraz możliwości zapewnienia odpowiednich warunków pracy. W tym kontekście należy uwzględniać nie tylko ogólne właściwości materiałów, ale także ich zgodność z zasadami adhezji, bioaktywności, wytrzymałości mechanicznej oraz ryzykiem rozwoju próchnicy wtórnej.

3.1 Klasy ubytków wg Blacka – optymalny wybór materiału

• Klasa I (ubytki w bruzdach zębów bocznych)
  Kompozyty: zalecane ze względu na wysoką odporność na ścieranie.
  GIC: tylko w przypadkach z ograniczeniem dostępu i koniecznością bioaktywności (np. ART).
  Komponery: ograniczona trwałość przy pełnym obciążeniu okluzyjnym.
• Klasa II (ubytki styczne zębów bocznych)
  Kompozyty: materiał z wyboru, szczególnie przy zachowaniu punktów stycznych.
  GIC: niewystarczająca wytrzymałość do odbudowy kontaktów.
  Komponery: niezalecane w odbudowie punktów stycznych bez wsparcia mechanicznego.
• Klasa III i IV (ubytki styczne i brzeg sieczny zębów przednich)
  Kompozyty: zapewniają estetykę i trwałość.
  Komponery: możliwe do zastosowania, ale z ograniczoną estetyką.
  GIC: wyłącznie jako tymczasowe rozwiązanie lub podkład.
• Klasa V (przyszyjkowe ubytki korony zęba)
  GIC i komponery: szczególnie w przypadku trudności z izolacją pola zabiegowego.
  Kompozyty: preferowane przy dobrej widoczności i suchości pola.
  GIC wysoko-lepkie: skuteczne w przypadkach nadwrażliwości zębiny i w terapii niepróchnicowych ubytków przyszyjkowych.

3.2 Zastosowanie u dzieci i w zębach mlecznych

• GIC: materiał pierwszego wyboru ze względu na uwalnianie fluoru, prostotę aplikacji i dobrą tolerancję wilgoci.
• Komponery: korzystne rozwiązanie w odbudowie estetycznej zębów mlecznych, szczególnie w przednim odcinku. Polecamy Twinky Star - dedykowany dla dzieci, dostępny w wielu ciekawych kolorach
• Kompozyty: możliwe do zastosowania w odcinku bocznym przy dobrej współpracy dziecka i zapewnieniu izolacji.

3.3 Wypełnienia tymczasowe i długoczasowe

• GIC: bardzo przydatne jako tymczasowe wypełnienia z funkcją remineralizacji (np. w terapii minimalnie inwazyjnej lub ART).
• Komponery: opcja do wypełnień półtrwałych o umiarkowanym obciążeniu.
• Kompozyty: niezalecane jako tymczasowe – wymagają pełnego protokołu aplikacyjnego.

3.4 Warunki zabiegowe – możliwość izolacji

• Kompozyty: wymagają izolacji koferdamem lub perfekcyjnej suchości pola; silna wrażliwość techniczna.
• GIC: mogą być stosowane w warunkach wilgotnych, co czyni je wartościowym materiałem w leczeniu stomatologicznym u osób z trudnościami w współpracy.
• Komponery: wymagają suchości podobnie jak kompozyty, ale są nieco bardziej tolerancyjne pod względem błędów technicznych.

3.5 Pacjenci z wysokim ryzykiem próchnicy

• GIC: materiał o właściwościach kariostatycznych – zalecany szczególnie u pacjentów z kserostomią, bruksizmem, słabą higieną.
• Komponery: kompromis między estetyką a aktywnością przeciwpróchnicową.
• Kompozyty: wymagają zwiększonej czujności klinicznej i precyzyjnej kontroli szczelności brzeżnej.

4. Technika aplikacji i czułość techniczna

Skuteczność kliniczna każdego materiału wypełnieniowego zależy nie tylko od jego właściwości fizykochemicznych, lecz także od poprawności techniki aplikacyjnej i odporności materiału na błędy operatora. Tzw. czułość techniczna (ang. technique sensitivity) jest istotnym czynnikiem różnicującym materiały kompozytowe, glasjonomery i komponery, szczególnie w warunkach trudnej izolacji lub ograniczonej widoczności.

4.1 Kompozyty – protokół wiążący i warstwowa aplikacja

Kompozyty wymagają największej precyzji i pełnego przestrzegania protokołu adhezyjnego. Typowa procedura obejmuje:

• Trawienie szkliwa i zębiny (w zależności od systemu – całkowite trawienie lub samowytrawiające primery),
• Aplikację systemu wiążącego z dokładnym rozprowadzeniem i utwardzeniem,
• Sukcesywne nakładanie warstw materiału o grubości 2 mm w celu ograniczenia skurczu polimeryzacyjnego, oprócz kompozytu Charisma Bulk Flow One, którego można nałożyć aż do 4mm naraz.
• Każdorazowe utwardzanie światłem o odpowiedniej intensywności i długości fali.

Wymagana jest pełna izolacja pola zabiegowego (koferdam lub izolacja względna). Nawet niewielka obecność wilgoci lub kontaminacja pola krwią może istotnie obniżyć siłę wiązania i doprowadzić do niepowodzenia leczenia. Dodatkowo, praca z materiałem wymaga odpowiedniego modelowania anatomicznego, aby zapewnić poprawną funkcję i estetykę.

4.2 Cementy szkło-jonomerowe – uproszczona technika, mniejsza czułość

Cementy GIC cechują się niską czułością techniczną. Ich aplikacja jest uproszczona:

• Brak konieczności stosowania systemu wiążącego – materiał samoczynnie łączy się chemicznie z hydroksyapatytem,
• Możliwość aplikacji w środowisku wilgotnym, co jest szczególnie przydatne w leczeniu dzieci i osób z trudnościami w kooperacji,
• Aplikacja jednowarstwowa, bez potrzeby modelowania anatomicznego z dużą precyzją,
• Wydłużony czas pracy i twardnienia – po aplikacji materiał należy zabezpieczyć lakierem lub wazeliną, by zapobiec odwodnieniu i pękaniu powierzchni.

Pomimo łatwości pracy, materiał wymaga kontroli proporcji proszku i cieczy, właściwego wymieszania oraz precyzyjnego czasowania aplikacji po wymieszaniu (okno robocze wynosi zwykle 1–2 minuty).

4.3 Komponery – technika zbliżona do kompozytów, lecz nieco bardziej tolerancyjna

Komponery wymagają stosowania systemu wiążącego, analogicznie jak kompozyty, ale wykazują większą tolerancję na niedoskonałości techniczne:

• Aplikacja systemu adhezyjnego i utwardzenie światłem,
• Nakładanie materiału w jednej lub dwóch warstwach, możliwe jest też wypełnienie ubytku bez modelowania mikroanatomicznego,
• Mniejsze ryzyko nadwrażliwości pozabiegowej, dzięki łagodniejszemu skurczowi polimeryzacyjnemu,
• Krótszy czas pracy i łatwość obróbki – korzystne zwłaszcza w leczeniu dzieci i osób z ograniczoną współpracą.

Komponery dobrze tolerują umiarkowaną wilgoć, ale nie są całkowicie odporne na kontaminację śliną, dlatego zaleca się izolację względną (wałeczki ligniny + ssak).

Porównanie czułości technicznej (w skali od 1 – bardzo niska, do 5 – bardzo wysoka):

5. Trwałość i obserwacje kliniczne w czasie

Trwałość materiału wypełnieniowego jest jednym z najważniejszych parametrów oceny skuteczności leczenia. Obejmuje ona zarówno odporność mechaniczną na warunki okluzyjne, jak i stabilność chemiczną, adhezyjną oraz biologiczną w środowisku jamy ustnej. W tej części zestawiono wyniki obserwacji klinicznych, badań in vitro i danych długoterminowych dotyczących kompozytów, cementów szkło-jonomerowych oraz komponerów.

5.1 Kompozyty – długowieczność przy prawidłowym protokole

Kompozyty światłoutwardzalne, przy odpowiedniej technice aplikacji i zachowanej izolacji pola, charakteryzują się bardzo wysoką trwałością.

• Średni czas przetrwania kompozytowych wypełnień w zębach bocznych wynosi od 7 do 10 lat, a w odcinku przednim może sięgać nawet 12–15 lat.
• Główne przyczyny niepowodzenia to: nieszczelność brzeżna wynikająca ze skurczu polimeryzacyjnego, odłamania brzegów w ubytkach klasy IV, wtórna próchnica i błędy w procedurze adhezyjnej.
• Wysoka jakość materiału (np. nanohybrydy), odpowiedni dobór systemu wiążącego i kontrola okluzji są kluczowe dla sukcesu długoterminowego.

5.2 Cementy szkło-jonomerowe – biologiczna stabilność, ograniczona mechanicznie

Cementy GIC, szczególnie konwencjonalne, wykazują ograniczoną trwałość mechaniczną, co przekłada się na krótszy czas funkcjonowania w ubytkach obciążonych siłami żucia.

• Wypełnienia z GIC w zębach mlecznych mogą utrzymywać się 2–4 lata, co czyni je idealnym rozwiązaniem w stomatologii dziecięcej.
• W ubytkach przyszyjkowych i nieobciążonych (klasa V) obserwuje się trwałość na poziomie 3–5 lat, z dużą skutecznością w redukcji nadwrażliwości zębiny.
• Mimo mniejszej wytrzymałości, GIC cechują się dużą stabilnością chemiczną, niskim ryzykiem wtórnej próchnicy i dobrą integracją z tkankami twardymi.

5.3 Komponery – materiał pośredni o umiarkowanej trwałości

Komponery łączą niektóre zalety kompozytów i GIC, lecz nie osiągają ich pełnych parametrów trwałościowych ani mechanicznych.

• W badaniach klinicznych wskazuje się na trwałość wypełnień z komponerów w zakresie 3–6 lat, zależnie od klasy ubytku i warunków aplikacji.
• Zastosowanie ich w zębach mlecznych i przyszyjkowych ubytkach daje dobre rezultaty pod względem estetyki, zachowania struktury i braku nawrotu próchnicy.
• W odcinku bocznym oraz w ubytkach klasy II odsetek niepowodzeń rośnie wraz z czasem, głównie z powodu abrazyjnego ścierania i utraty szczelności brzeżnej.

5.4 Najczęstsze przyczyny niepowodzeń

5.5 Strategia rewizji: naprawa vs wymiana

W przypadku wypełnień z materiałów kompozytowych dopuszcza się ich punktową naprawę przy użyciu odpowiedniego systemu adhezyjnego oraz procedury adhezyjnej „kompozyt do kompozytu”.

W przypadku glasjonomerów i komponerów częściej konieczna jest całkowita wymiana, ponieważ ich struktura nie pozwala na trwałe wiązanie kolejnych warstw po utwardzeniu.

6. Cena materiału a koszt leczenia – kalkulacja praktyczna

Dobór materiału wypełnieniowego ma bezpośredni wpływ nie tylko na jakość leczenia, ale również na koszt jednostkowy procedury. Różnice w cenie zakupu materiałów, czasochłonności zabiegu oraz wymaganiach sprzętowo-technicznych przekładają się na końcową wycenę zabiegu dla pacjenta oraz na rentowność świadczeń w praktyce stomatologicznej. Z perspektywy lekarza ważne jest również uwzględnienie trwałości, liczby wizyt i potencjalnych powikłań.

6.1 Koszt jednostkowy materiału

• Kompozyty światłoutwardzalne należą do grupy materiałów o najwyższej cenie jednostkowej. Wysokiej klasy kompozyty nanohybrydowe lub mikrohybrydowe kosztują od 250 do 500 zł za strzykawkę 4–5 g, co przekłada się na znaczny koszt jednostkowy wypełnienia. Dodatkowo należy doliczyć cenę systemów adhezyjnych, materiały pomocnicze (matryce, kliny, lampy polimeryzacyjne) i czas pracy lekarza.
• Cementy szkło-jonomerowe (GIC), szczególnie konwencjonalne, są relatywnie tanie – ceny proszku i cieczy w zestawie zaczynają się od ok. 60–100 zł. Koszt jednostkowy wypełnienia jest istotnie niższy, a prostota aplikacji skraca czas pracy i nie wymaga dodatkowych akcesoriów adhezyjnych.
• Komponery znajdują się w przedziale pośrednim. Cena opakowania to zazwyczaj 120–250 zł, a protokół aplikacyjny jest nieco mniej wymagający niż w przypadku kompozytów. Ze względu na mniejsze zużycie materiału i krótszy czas pracy, komponery mogą stanowić korzystną opcję kosztową przy leczeniu dzieci lub w ubytkach przyszyjkowych.

6.2 Czasochłonność procedury a koszt roboczogodziny

• Kompozyty są najbardziej czasochłonne – procedura wymaga pełnej izolacji, etapu trawienia, aplikacji systemu wiążącego, wielowarstwowej aplikacji i modelowania anatomicznego. Czas zabiegu może być nawet 2–3 razy dłuższy niż w przypadku GIC. W praktyce prywatnej oznacza to wyższą stawkę za wizytę, natomiast w leczeniu refundowanym może prowadzić do strat ekonomicznych przy nieoptymalnym zarządzaniu czasem.
• GIC zapewniają szybkie zakończenie procedury – mieszanie, aplikacja i zabezpieczenie w ciągu kilku minut. Ich zastosowanie umożliwia większą rotację pacjentów i sprawdza się w leczeniu zbiorowym (stomatologia szkolna, opieka publiczna).
• Komponery są mniej czasochłonne niż kompozyty, ale bardziej wymagające niż GIC. Mogą być aplikowane bez konieczności warstwowania, a ograniczona czułość techniczna skraca czas pracy przy zachowaniu akceptowalnej jakości.

6.3 Trwałość a koszt w dłuższej perspektywie

Należy uwzględnić również koszty długofalowe związane z ewentualnymi naprawami, wymianami lub powikłaniami:

• Kompozyty, choć droższe na etapie aplikacji, mają najdłuższą trwałość i najwyższą estetykę – co zmniejsza ryzyko konieczności ponownych wizyt.
• GIC mogą wymagać wcześniejszej wymiany lub odbudowy, szczególnie w miejscach obciążonych mechanicznie. Jednak ich wartość terapeutyczna (np. w kontekście profilaktyki próchnicy) może kompensować ten koszt w populacjach wysokiego ryzyka.
• Komponery mają umiarkowaną trwałość i nadają się do procedur, które z założenia nie muszą być długoczasowe (np. leczenie dzieci, tymczasowe odbudowy, wypełnienia w zębach mlecznych).

6.4 Pozycjonowanie materiałów w ofercie praktyki

W nowoczesnej praktyce stomatologicznej warto dopasować ofertę do różnych potrzeb pacjentów:

7. Który materiał kiedy? Algorytm wyboru

W codziennej praktyce stomatologicznej lekarz musi niejednokrotnie podejmować decyzję pod presją czasu i ograniczeń technicznych. Prawidłowy wybór materiału wypełnieniowego powinien bazować na zintegrowanej ocenie czterech podstawowych czynników: klasy ubytku, warunków zabiegowych (izolacja, wilgotność), oczekiwań estetycznych pacjenta oraz trwałości wymaganej w danym przypadku. Poniżej przedstawiono praktyczny algorytm wyboru, zestawienie tabelaryczne oraz zestaw najczęstszych błędów decyzyjnych.

7.1 Algorytm decyzyjny: krok po kroku

1. Określ klasę ubytku (Black I–V lub VI).
2. Zidentyfikuj lokalizację ubytku (przedni / boczny odcinek, ząb mleczny / stały).
3. Oceń możliwość izolacji pola zabiegowego (suchość, widoczność, koferdam / izolacja względna).
4. Uwzględnij obciążenie okluzyjne (pełne / częściowe / brak).
5. Zidentyfikuj oczekiwania pacjenta (estetyka, trwałość, bioaktywność).
6. Oceń czynniki ogólnoustrojowe i profil ryzyka próchnicy (kserostomia, wiek, współpraca).
7. Wybierz materiał zgodny z wymogami klinicznymi oraz możliwościami operacyjnymi.

7.2 Tabela porównawcza: kompozyt vs glasjonomer vs komponer

7.3 Zalecenia kliniczne

• Kompozyt: wybór pierwszego rzutu w estetycznych ubytkach klasy III, IV oraz klasach I i II w zębach stałych. Warunek: pełna izolacja pola zabiegowego i dobra technika aplikacji.
• Cement szkło-jonomerowy: rekomendowany w leczeniu dzieci, w ubytkach klasy V, w środowisku wilgotnym, w warunkach ograniczonej współpracy i u pacjentów wysokiego ryzyka próchnicy.
• Komponer: materiał przejściowy – sprawdza się w ubytkach przyszyjkowych, zębach mlecznych, leczeniu tymczasowym i tam, gdzie estetyka musi iść w parze z krótkim czasem pracy.

7.4 Najczęstsze błędy przy doborze materiału

1. Zastosowanie kompozytu w środowisku wilgotnym bez możliwości izolacji – skutkuje słabą adhezją i przeciekiem brzeżnym.
2. Stosowanie GIC w ubytkach klasy II z pełnym obciążeniem okluzyjnym – prowadzi do szybkiego starcia i utraty szczelności.
3. Nadmierna uniwersalizacja komponerów – traktowanie ich jako zamiennika dla pełnych kompozytów w dużych odbudowach prowadzi do przedwczesnych uszkodzeń.
4. Niedocenienie potrzeby systemów adhezyjnych w przypadku kompozytów i komponerów – skutkuje brakiem trwałości połączenia.

Podsumowanie

Wybór materiału wypełnieniowego – kompozytu, cementu szkło-jonomerowego (GIC) czy kompozytu hybrydowego typu komponer – powinien być decyzją świadomą, popartą wiedzą o właściwościach fizykochemicznych materiału, ocenie warunków klinicznych oraz indywidualnych potrzebach pacjenta. Brak uniwersalnego materiału sprawia, że stomatolog powinien posługiwać się nie tylko wiedzą teoretyczną, ale również doświadczeniem oraz zindywidualizowaną oceną przypadku.

Praktyczne wnioski:

1. Kompozyty to materiał pierwszego wyboru w stomatologii estetycznej i zachowawczej, szczególnie w ubytkach klasy III, IV i II w zębach stałych. Zapewniają najwyższą trwałość i estetykę, ale wymagają precyzji, izolacji i znajomości technik adhezyjnych.
2. Cementy szkło-jonomerowe są niezastąpione w stomatologii dziecięcej, leczeniu minimalnie inwazyjnym, u pacjentów wysokiego ryzyka próchnicy oraz w miejscach, gdzie nie można zapewnić pełnej izolacji. Ich bioaktywność, uwalnianie fluoru i adhezja chemiczna do zębiny czynią je materiałem terapeutycznym, choć mechaniczną trwałość mają ograniczoną.
3. Komponery to rozwiązanie pośrednie – oferują łatwość użycia i umiarkowaną estetykę, są szczególnie przydatne w leczeniu dzieci, ubytkach przyszyjkowych i sytuacjach wymagających krótszego czasu pracy. Nie powinny jednak zastępować pełnych kompozytów w odbudowach zębów bocznych.

Źródła

1. Mount GJ, Hume WR, Ngo H, Wolff D. (2016). Preservation and Restoration of Tooth Structure.
2. Fleming GJP, Burke FJT. (2001). Tooth-coloured restorative materials: A review of the current status. Br Dent J; 191: 73–79.
3. Burke FJT, et al. (2011). Materials for restoration of primary teeth: A review of the literature. Dent Update; 38(10): 708–718.

Autor

Artur Gładysz